Sesja S4A

Dydaktyka fizyki jako dyscyplina naukowa


Jerzy Warczewski
Instytut Fizyki, Uniwersytet Śląski, Katowice

W czerwcu 1998 roku zwróciłem się pismem do Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych przez Dziekana i Radę Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu z wnioskiem o formalne nadanie statusu dyscypliny naukowej dydaktyce nauk fizycznych oraz z propozycją, aby miejscem przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych oraz realizacji wniosków o tytuł profesorski z zakresu dydaktyki nauk fizycznych była Rada Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wzbogacona na tę okoliczność o odpowiednich profesorów nauk fizycznych z innych ośrodków [1] (patrz niżej załączony tekst tego pisma). Pismo moje zostało zaopatrzone w obszerny załącznik - tekst pod tytułem ,,Uwagi o podstawach dydaktyki fizyki", wówczas przyjęty do druku, a obecnie już wydrukowany w Postępach Fizyki [2]. W tekście tym sformułowałem m.in. argumentację wniosku, tj. ukazałem aspekty dydaktyki fizyki jako dyscypliny naukowej. To, że w moim piśmie do Centralnej Komisji zaproponowałem Wydział Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wynika z faktu, że na Wydziale tym jest tradycyjnie wielkie zrozumienie dla ważności dydaktyki, wypromowano tam również szereg doktorów nauk fizycznych z zakresu dydaktyki fizyki (w tym także ja miałem satysfakcję wypromować jednego z moich doktorantów).

W związku z powyższym zostałem zaproszony do Poznania przez Dziekana Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza na kilka kolejnych Ogólnopolskich Konferencji Dziekanów Wydziałów Fizyki i Dyrektorów Instytutów Fizyki w celu zreferowania mojego wyżej wspomnianego wniosku, a także wygłoszenia wykładu na temat dydaktyki fizyki. Wniosek mój został poparty przez wszystkich obecnych Dziekanów i Dyrektorów, a także przez Prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Następnie wniosek ten poparła Rada Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i został on przesłany wraz z pismem Dziekana Wydziału (patrz niżej załącznik) do Centralnej Komisji.

W imieniu Centralnej Komisji odpowiedział na piśmie jej Sekretarz, prof. dr hab. Osman Achmatowicz (patrz niżej załącznik). Trzeba przyznać, że pismo prof. Achmatowicza, aczkolwiek nie donosi na razie o nadaniu dydaktyce nauk fizycznych statusu wyodrębnionej dyscypliny nauki, to jednak napełnia optymizmem, ponieważ otwiera już w chwili obecnej możliwości przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych.

Po pierwsze bowiem czytamy w tym piśmie: ,,Prezydium Centralnej Komisji podzieliło pogląd wyrażony w piśmie Pana prof. dr hab. Jerzego Warczewskiego, że dydaktyka nauk fizycznych stanowi określony obszar badawczy, w którym istnieją odpowiednie warunki do prowadzenia pracy naukowej z możliwością wykorzystania jej wyników dla rozwoju nauki i kadry naukowej". A zatem, krótko mówiąc, Centralna Komisja potwierdza, że dydaktyka fizyki jest faktycznie dyscypliną naukową. Z pisma tego wynika również, że kto chce i ma ku temu podstawy, może - wraz z ewentualnym promotorem - zwrócić się obecnie z prośbą do Rady Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu o przeprowadzenie przewodu doktorskiego z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych. Podobnie można postąpić w przypadku przygotowania rozprawy habilitacyjnej. Analogicznie rzecz się ma odnośnie do wniosków o tytuł profesorski. Trzeba tu jeszcze podkreślić, że w cytowanym piśmie Centralnej Komisji jest zawarta deklaracja pomocy w zakresie przeprowadzania takich przewodów.

Podsumowując, można stwierdzić, że w chwili obecnej jest zielone światło dla przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych, a także dla realizacji wniosków o tytuł profesorski z zakresu dydaktyki fizyki w ramach dziedziny nauk fizycznych. Wydaje się także, że pewną pomoc potencjalnym kandydatom do doktoratu i habilitacji z zakresu dydaktyki fizyki może stanowić wspomniany wyżej artykuł w Postępach Fizyki [2].

Literatura
[1] J. Warczewski, ,,Czy dydaktyka fizyki będzie wreszcie uznana prawnie jako dyscyplina naukowa?'', O dydaktyce fizyki, Biuletyn Informacyjny Centralnego Ośrodka Metodycznego Studiów Nauczycielskich w WSP w Krakowie, nr 13/14, luty 1999, s. 52.
[2] J. Warczewski, ,,Uwagi o podstawach dydaktyki fizyki'', Postępy Fizyki 50, 194 (1999).}

Poniżej załączono za zgodą Prof. W. Nawrocika teksty trzech cytowanych pism:

Kraków, 3 czerwca 1998

prof. dr hab. Jerzy Warczewski
kierownik Zakładu Fizyki Magnetyków, Instytut Fizyki
Uniwersytet Śląski, ul. Uniwersytecka 4, 40-007 Katowice
przewodniczący Zespołu Kierunkowego Fizyki
członek Rady Naukowej
Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauczycielskich
przy Wyższej Szkoły Pedagogicznej
ul. Karmelicka 41, 31-128 Kraków


Centralna Komisja do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych
Pałac Kultury i Nauki 00-901 Warszawa
przez Pana Dziekana Prof. dr hab. Wojciecha Nawrocika
i Radę Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu

Zwracam się z uprzejmą prośbą o formalne nadanie statusu dyscypliny naukowej dydaktyce nauk fizycznych w ramach dziedziny nauki ,,nauki fizyczne".

Chodzi o to, aby dydaktyka nauk fizycznych (a także zapewne innych nauk przyrodniczych, jak np. nauk chemicznych czy biologicznych) nie tylko została uznana jako dyscyplina naukowa, lecz także aby w konsekwencji tego prace naukowe powstające w jej ramach mogły służyć również jako podstawa do uzyskiwania stopni naukowych i tytułu naukowego. Warto tu podkreślić, że w krajach Europy Zachodniej (np. Anglia, Holandia, Niemcy) i Wschodniej (np. Rosja) czy wreszcie w USA dydaktyki różnych nauk przyrodniczych od dawna uznane są jako dyscypliny nauki i - co więcej - publikacje naukowe w tej dziedzinie ukazują się w tych krajach w renomowanych czasopismach, takich jak np. American Journal of Physics.

Jako miejsce przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych oraz realizacji wniosków o tytuł profesorski w dziedzinie dydaktyki nauk fizycznych proponuję Radę Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wzbogaconą na tę okoliczność o odpowiednich profesorów nauk fizycznych z innych ośrodków.

Z wyrazami najwyższego szacunku

Prof. dr hab. Jerzy Warczewski

Załącznik: tekst ,,Uwagi o podstawach dydaktyki fizyki" przyjęty do druku w czasopiśmie Postępy Fizyki.

 

Poznań, 17. 12. 1998

Szanowny Pan
Prof. dr hab. Janusz Tazbir
Przewodniczący Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych
Pałac Kultury i Nauki 00-901 Warszawa

Wielce Szanowny Panie Profesorze,

W załączeniu przesyłam list, który Prof. Jerzy Warczewski z Wydziału Fizyki Uniwersytetu ˜Śląskiego kieruje do Centralnej Komisji przez Dziekana i Radę Wydziału Fizyki UAM.

Rada Wydziału Fizyki na posiedzeniu w dniu 20 listopada 1998 zapoznała się z treścią listu prof. Jerzego Warczewskiego i z obszernym uzasadnieniem Jego stanowiska przedstawionym w załączonym do listu opracowaniu p.t. ,,O dydaktyce fizyki".

Po dyskusji Rada Wydziału w głosowaniu jawnym poparła zawartą w liście prośbę o nadanie statusu dyscypliny naukowej dydaktyce nauk fizycznych w ramach dziedziny nauki ,,nauki fizyczne".

Rada Wydziału wyraziła także gotowość, jeśli Centralna Komisja uzna za stosowne, przeprowadzania na Wydziale Fizyki UAM przewodów doktorskich i habilitacyjnych oraz realizacji wniosków o tytuł profesorski w dziedzinie dydaktyki nauk fizycznych.

Rada Wydziału uznała, że niski poziom nauczania fizyki w polskich szkołach podstawowych i średnich wymaga zdecydowanego działania wyższych uczelni kształcących nauczycieli fizyki. Rezultatem niskiego poziomu nauczania fizyki w szkołach jest m.in. brak zainteresowania uczniów fizyką oraz ciągle mała liczba kandydatów na studia fizyczne. Za kształcenie nauczycieli w wyższych uczelniach odpowiedzialna jest głównie grupa nauczycieli akademickich dydaktyków fizyki.

Niestety dopływ młodych i zdolnych absolwentów fizyki do tej grupy jest niewielki, ponieważ młodzi ludzie nie widzą możliwości normalnego rozwoju naukowego poprzez zdobywanie stopni naukowych i tytułu naukowego.

Ten stan rzeczy sprawia, że w okresie, kiedy rozwój fizyki i przekształcenia w systemie edukacji stawiają przed uczelniami zadanie lepszego kształcenia nauczycieli, grupa dydaktyków fizyki, głównie odpowiedzialnych za kształcenie nauczycieli, nie rozwija się prawidłowo.

Zapewnienie więc warunków do prawidłowego rozwoju naukowego grupie dydaktyków fizyki stało się ważnym zadaniem środowisk fizyki polskiej.

Na spotkaniu dziekanów Wydziałów Fizyki i dyrektorów Instytutów Fizyki, które odbyło się w paŚdzierniku na Wydziale Fizyki UAM, przedstawiciele m.in. Warszawy, Krakowa, Wrocławia, śodzi i Polskiego Towarzystwa Fizycznego gorąco poparli prośbę prof. Jerzego Warczewskiego skierowaną do CK o formalne nadanie statusu dyscypliny naukowej dydaktyce nauk fizycznych.

Oczekując decyzji Centralnej Komisji pozostaję z szacunkiem

Dziekan Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Prof. dr hab. Wojciech Nawrocik

Warszawa, 26 kwietnia 1999

CENTRALNA KOMISJA DO SPRAW TYTUśU NAUKOWEGO I STOPNI NAUKOWYCH
Pałac Kultury i Nauki 00-901 Warszawa

Pan Prof. dr hab. Wojciech Nawrocik
Dziekan Wydziału Fizyki
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu

Uprzejmie informuję, że Prezydium Centralnej Komisji zapoznało się z propozycją wyodrębnienia nowej dyscypliny ,,dydaktyka nauk fizycznych" w ramach dziedziny ,,nauki fizyczne" i przeanalizowało możliwości jej realizacji.

Prezydium Centralnej Komisji podzieliło pogląd wyrażony w piśmie Pana prof. dr hab. Jerzego Warczewskiego, że dydaktyka nauk fizycznych stanowi określony obszar badawczy, w którym istnieją odpowiednie warunki do prowadzenia pracy naukowej z możliwością wykorzystania jej wyników dla rozwoju nauki i kadry naukowej. Trzeba też zgodzić się z opinią, że nie ma dotąd zadowalających kryteriów, które by pozwoliły na rzetelną ocenę dorobku naukowego z omawianego zakresu nauki.

Są to m.in. argumenty przemawiające za nadaniem dydaktyce nauk fizycznych statusu wyodrębnionej dyscypliny nauki.

Problem powstaje wówczas, gdy rozważyć realne warunki, od których powinno zależeć nadanie nowej dyscyplinie statusu dyscypliny naukowej dla potrzeb nadawania stopni naukowych na podstawie obecnie obowiązującego prawa.

Przede wszystkim problem ten nie dotyczy tylko dydaktyki nauk fizycznych, lecz licznych dydaktyk szczegółowych, z których większość może oczekiwać podobnego traktowania.

Wymagałoby to daleko idących zmian w całym wykazie dziedzin i dyscyplin, w których nadaje się stopnie naukowe. Powstaje wątpliwość, czy obecna Centralna Komisja, u schyłku swej kadencji i w przeddzień przygotowywanych zmian prawa w obszarze nauki, powinna przeprowadzać takie szerokie zmiany. Naszym zdaniem nie powinniśmy tego robić.

Poważniejsza trudność wyłania się, gdy weŚmiemy pod uwagę cele, jakim służy obowiązujący wykaz dziedzin i dyscyplin, w których nadaje się stopnie naukowe. Obejmuje on mianowicie wyodrębnione obszary, w których istnieją odpowiednio liczne środowiska naukowe, związane zatrudnieniem w określonej jednostce naukowej, zdolne sprostać formalnym wymaganiom ustawowym, od których spełnienia zależy możliwość uzyskania uprawnień do nadawania stopni naukowych. Otóż takich wymagań jak dotąd nie spełnia żadna jednostka z zakresu dydaktyk szczegółowych, w tym dydaktyki fizyki.

Nie ma bowiem nadal takiego wydziału szkoły wyższej, instytutu, gdzie zatrudnionych byłoby co najmniej 5 profesorów lub doktorów habilitowanych, dla których dydaktyka fizyki (matematyki, geografii itd.) byłaby przedmiotem głównych zainteresowań naukowych.

Nie ma więc jednostki, której zgodnie z prawem można by nadać uprawnienia w omawianym zakresie.

Wydzielenie, mimo tego, danej dydaktyki szczegółowej jako dyscypliny, pociągnęłoby za sobą takie oto konsekwencje prawne, że żaden wydział uprawniony np. w zakresie dyscypliny ,,fizyka" nie mógłby, nie mając formalnych uprawnień, przeprowadzać tak jak dotychczas przewodów naukowych z zakresu dydaktyki fizyki.

Warunki formalne dla rozwoju dydaktyki fizyki mogłyby więc się faktycznie pogorszyć.

Nie możemy się zgodzić, że nie ma procedur zdobywania stopni naukowych z zakresu dydaktyk szczegółowych. Nie ma naszym zdaniem przeszkód do prowadzenia przewodów naukowych z tego zakresu w ramach dyscyplin głównych (tu np. fizyki), jeśli tylko w danej radzie wydziału istnieje przekonanie o potrzebie rozwoju tego kierunku nauki. Tymczasem nie obserwujemy inicjatyw awansowych w zakresie dydaktyk szczegółowych, nie są nam przedstawiane prace naukowe rangi rozpraw doktorskich lub habilitacyjnych z zakresu dydaktyki fizyki.

Jeśli są takie prace i są trudności z ich ulokowaniem w celu przeprowadzenia przewodu doktorskiego lub habilitacyjnego, to deklarujemy swą pomoc w tym zakresie (mamy tu określone możliwości prawne). Nie widzimy przeszkód, by kierować je np. do Wydziału Fizyki UAM.

Jeśli więc powstaną takie prace, jeśli uzyskają akceptację określonego środowiska fizyków, to będzie to silne wsparcie dla inicjatyw wydzielenia dyscypliny pod nazwą ,,dydaktyka nauk fizycznych".

Trzeba też zastanowić się, czy nadawanie stopni naukowych w nowej dyscyplinie naukowej nie powinno zostać poprzedzone wydzieleniem odpowiedniego kierunku kształcenia w szkołach wyższych.

W każdym razie tu też potrzebna byłaby odpowiednia inicjatywa ze strony zainteresowanych środowisk naukowych.

Prezydium Centralnej Komisji nie jest przeciwnikiem wydzielenia tzw. dydaktyk szczegółowych jako nowych dyscyplin nauki. Sądzimy, że jest to jeden z problemów do rozstrzygnięcia przy dokonywaniu przeglądu obecnego wykazu dziedzin i dyscyplin dla celów nadawania stopni naukowych. Potrzebę zmiany tego wykazu sygnalizują, z różnych okazji także inne środowiska naukowe. Po wyjaśnieniu się sytuacji prawnej związanej z kształtem obecnej ustawy o tytule naukowym i stopniach naukowych będzie to zapewne jedno z pierwszych, ważnych zadań nowego składu Centralnej Komisji.

SEKRETARZ KOMISJI

Prof. dr hab. Osman Achmatowicz