Rys historyczny o Instytucie Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku

    Wiele dat i wiele osób wiąże się z historią obecnie istniejącej białostockiej uniwersyteckiej fizyki. Korzenie białostockiej fizyki były przez wiele lat zasilane z zewnątrz, głównie przez Uniwersytet Warszawski ale również przez Instytut Fizyki PAN oraz inne ośrodki naukowe. Kształceniu studentów towarzyszyły badania naukowe. Proporcje i zakres obu tych aktywności zmieniały się w latach. Początków uniwersyteckiej fizyki można doszukiwać się w latach pięćdziesiątych, kiedy powstało Studium Nauczycielskie z siedzibą przy ul. Mickiewicza 1. Studium Nauczycielskie kształciło na dwuletnich studiach nauczycieli szkół podstawowych w zakresie fizyki i matematyki. Na bazie SN powołano w 1968 roku Filię Uniwersytetu Warszawskiego, z zadaniem prowadzenia studiów w zakresie Wyższej Szkoły Nauczycielskiej. Wyższa Szkoła Nauczycielska prowadziła studia w zakresie matematyki z fizyką oraz fizyki z chemią. Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego opiekował się fizyką tworzoną na WSN, a następnie na Filii UW w Białymstoku. Z ramienia UW konsultantami byli: prof. dr hab. Bronisław Buras (1968/69) a potem doc. dr hab. Aniela Wolska. W 1969 roku powstał Zakład Fizyki pod kierunkiem mgr Karola Masztalerza. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych kolejno w budynkach przy ulicy Mickiewicza 1 i Marchlewskiego 3 (dzisiaj ul. Pałacowa 3) prowadzone były studia nauczycielskie oraz badania naukowe. Mgr Antoni Konarzewski, we współpracy z doc. dr hab. Bogdanem Sujakiem z Wrocławia, podejmował prace nad exoemisją elektronów. Mgr Czesław Bielaczyc badał fluorescencję pod kierunkiem doc. dr hab. Eudokii Ostaszewicz z Politechniki Białostockiej.

    W 1973 roku został oddelegowany do pracy w Białymstoku doc. dr hab. Jan .S. Brzosko i objął od 1974 r kierownictwo Zakładu Fizyki (14 magistrów, w tym 6 zatrudnionych w 1974 roku absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego). Na potrzeby fizyki odremontowano i odpowiednio wyposażono w latach 1974/5 budynek przy ulicy Lipowej 41 (2324 m2 powierzchni), który stał się centrum białostockiej fizyki. Powołano dwie doświadczalne pracownie : w 1975r Pracownię Fizyki Wyładowań Poślizgowych (kierownik mgr Antoni Konarzewski) i w 1976 r Pracownię Fizyki Magnetyków (kierownik mgr Andrzej Maziewski). Na potrzeby podejmowanych badań oraz do realizacji celów dydaktycznych utworzono zaplecze techniczne – Warsztaty Mechaniczne i Pracownię Elektroniczną. Tworzenie zespołu fizyków teoretyków rozpoczął doc. dr hab. Michał Święcki. W 1978 roku powołano pod jego kierunkiem Pracownię Fizyki Teoretycznej.
 
 


Dziekan Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego - doc. dr hab. Jan S. Brzosko

dr. Antoni Konarzewski i mgr. inż. Alina Topolska
W Pracowni Fizyki Wyładowań Poślizgowych 

    W drugiej połowie lat siedemdziesiątych nastąpił silny rozwój komputerowego wspomagania badań. W obu zespołach doświadczalnych prowadzono eksperymenty z komputerowym sterowaniem, akwizycją i obróbką danych (wykorzystywano m.in. system CAMAC). Przez pracownie badawcze i studenckie przewinęły się wówczas różne modele komputerów MERA, NEPTUN, K202 a na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych uruchomiono w Zakładzie Fizyki wielodostępny komputer SM4.

    W Zakładzie Fizyki od 1973 roku były prowadzone studia magisterskie. Wielu studentów studiowało według indywidualnego programu studiów. W prowadzeniu zajęć dydaktycznych pomagali oddelegowywani do Białegostoku pracownicy Uniwersytetu Warszawskiego.

    W 1983 roku Filia UW rozpoczęła wydawanie (przy wsparciu PTA, PTF i PTM) miesięcznika matematyczno-przyrodniczego dla dzieci, zatytułowanego: Mała Delta. Miesięcznik ten od 1984 roku ukazywał się pod nazwą “Szkiełko i Oko”. Redaktorem naczelnym był doc. dr hab. Michał Święcki.

    W 1981 r Zakład Fizyki przekształcono w Katedrę Fizyki, którą kierował doc. dr hab. Michała Święckiego. Katedra liczyła 18 pracowników naukowych (w tym dwóch ze stopniem doktora habilitowanego i 7 doktorów). W 1984 roku powstała Pracownia Metod Jądrowych Fizyki Ciała Stałego pod kierownictwem doc. dr hab. Ludwika Dobrzyńskiego. Pod kierunkiem doc. dr hab. Anatola Odzijewicza utworzono Pracownię Fizyki Matematycznej. Do Katedry Fizyki włączono w 1993 roku Zakład Wychowania Technicznego (WT). Zakład WT został przekształcony w Zakład Edukacji Technicznej i Komputerowej (ZETIK), którym kierował dr hab. Andrzej Krzysztof Kwaśniewski.

    W 1994 roku został utworzony Instytut Fizyki, którego pierwszym dyrektorem był prof. dr hab. Tadeusz Krogulski. Instytut liczył 45 nauczycieli akademickich, w tym 10 samodzielnych pracowników naukowych ze stopniem doktora habilitowanego, 25 doktorów (w tym 10 z przekształconego Zakładu WT). Całkowita liczba pracowników wynosiła 81 osób. Struktura Instytutu Fizyki była następująca: ( w nawiasach podano nazwiska kierowników jednostek i liczbę zatrudnionych osób):

W 1997 roku z Zakładu Fizyki teoretycznej wydzielono Zakład Fizyki Nieliniowej i Analizy Harmonicznej (kierownik prof. dr hab. Aleksander Strasburger, obecnie prof. dr hab. Jan Cieśliński). Pod opieką Zakładu Fizyki Magnetyków utworzono w 1998 roku Pracownię Dydaktyki Fizyki z Regionalnym Laboratorium Komputerowym do Nauczania Przedmiotów Przyrodniczych.

W październiku 1999 Instytut Fizyki został podzielony na Instytut Fizyki Doświadczalnej, Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Informatyki (w skład tego Instytutu weszły również zespoły Instytutu Matematyki).

Przedmiotem badań doświadczalnych w zakresie fizyki są głównie różnorodne zagadnienia fizyki ciała stałego -badania struktur krystalicznych, magnetycznych i elektronowych metali i stopów 3d, badania magnetycznej anizotropii, fotomagnetyzmu, uporządkowania magnetycznego w cienkich i ultracienkich warstwach magnetycznych i inne. Do tych badań wykorzystywane jest szerokie spektrum doświadczalnych technik optycznych i magnetooptycznych (spektroskopia efektu Kerra, magnetooptyczna magnetometria, komputerowo wspomagana mikroskopia optyczna), rentgenowskich, komptonowskich (wykorzystujących źródła gamma 241Am i 137Cs), spektrometrii jądrowej i mössbauerowskiej (z unikatowym źródłem spolaryzowanego promieniowania gamma), mikroskopii skaningowej (STM, AFM i MFM) i inne. Rozwijane są również oryginalne metody modelowania komputerowego.

W zakresie fizyki teoretycznej podejmowane są badania zjawisk transportowych w układach półprzewodnikowych, dynamiki ścian domenowych w ultracienkich warstwach magnetycznych, własności cieczy kwantowych Fermiego i Bose-Einsteina, w szczególności ich oddziaływań z silnymi polami i przejść fazowych. Inne nurty dotyczą szerokiego kręgu zagadnień teorii pola, teorii grawitacji, mechaniki nieba i teorii cząstek elementarnych. Prowadzone są prace w zakresie metod matematycznych - teorii strun, zastosowania formalizmu najeżonej przestrzeni Hilberta do opisu zjawisk nieodwracalnych, rozwijane są metody geometryczne związane z teorią układów solitonowych i ich zastosowaniami w problematyce fizycznej (model ferromagnetyzmu Heisenberga), a także w problemach czysto geometrycznych (powierzchnie izotermiczne, zanurzenia rozmaitości o stałej krzywiźnie w przestrzeni euklidesowej i ortogonalne układy współrzędnych). Do najciekawszych wyników można zaliczyć cykl prac rozwijających oryginalną metodę stanów koherentnych w teorii pól kwantowych i jej zastosowanie w teorii C* algebr.

Od kilkunastu lat organizowane są przez białostockich fizyków międzynarodowe konferencje naukowe : (i) Międzynarodowa Letnia Szkoła Fizyki Fazy Skondensowanej (w 1999 roku XIII Summer School on Physics and Chemistry of Solids) i Warsztaty Metod Geometrycznych w Fizyce (w 1999 roku zorganizowano XVIIIth WORKSHOP ON GEOMETRIC METHODS IN PHYSICS)

Więcej informacji na temat prowadzonych badań, uzyskanych wyników można znaleźć na stronach www: http://labfiz.uwb.edu.pl